बजेट अटैचिमा मिथिला पेन्टिङ्गको कला, संस्कृति र पहिचानको झल्को

माेनु गुप्ता, राष्ट्रिय आवाज 

जनकपुरधाम, असार १ गते

मधेश प्रदेश सरकारले आगामी आर्थिक वर्ष २०८२/८३ को बजेट प्रस्तुत गर्दा अर्थमन्त्री सुनिल कुमार यादवले प्रयोग गरेको अटैचि (ब्रिफकेस) मिथिला चित्रकलाले सजिएको देखिन्थ्यो। यो दृश्यले सदियौँ पुरानो मिथिला सभ्यताको मौलिकता र समृद्ध सांस्कृतिक धरोहर लाई पनि बढी चर्चा दिलायो।

*मिथिला चित्रकला: लोकजीवनसँग गहिरो सम्बन्ध

मिथिला चित्रकला केवल सौन्दर्य प्रदर्शनको विषय होइन, यो समाज, धर्म, परम्परा, जनजीवन र दार्शनिक सोचसँग गहिरो रूपमा गाँसिएको सांस्कृतिक सम्पदा हो। माटो, गेरु, प्राकृतिक रङ, बाँसको कलम र कागजको सट्टा पात र कपडामा समेत चित्र बनाउने यो शैली आज पनि मिथिला क्षेत्रका गाउँघरमा जीवन्त रूपमा पाइन्छ।

महिलाहरूले घरका भित्ताहरू, भित्तेचित्र, विवाह मण्डप र धार्मिक उत्सवका अवसरमा बनाउने मिथिला चित्रले शुभकामना, आध्यात्मिकता र सन्देश बोकेको हुन्छ। जनकपुर, जलेश्वर, मधुवनी (भारत) लगायतका क्षेत्र मिथिला चित्रकला उत्पादनका केन्द्र मानिन्छन्।

*कलामा कथा हुन्छ, संस्कार हुन्छ

मिथिला पेन्टिङ्ग केवल रेखा र रङहरूको संयोजन होइन। यसमा जनक नन्दिनी सीता र रामको विवाह, कालीदासका पात्र, कृषिकार्य, प्रकृति, जीवन–मरण, जनजीवनका कथा र मिथकहरू समेटिएका हुन्छन्। प्रत्येक चित्रले महिलाको पीडा, ममता, सिर्जना, प्रकृतिसँगको सन्तुलन र आध्यात्मिक भाव प्रकट गर्छ।

* राज्यको मान्यतामा लोककला

यस वर्ष बजेट अटैचिमा मिथिला पेन्टिङ्गको प्रयोगले राज्यस्तरमै स्थानीय संस्कृति र लोककला स्वीकार गरिएको सन्देश दिएको छ। बजेट ब्रिफकेसमा देखिएको सीता स्वयंवरको दृश्य, माछा–पंछी, लता–पताका आकृति र परम्परागत बुट्टा–रेकाहरुले एक शास्त्रीय सन्देश दिन खोजेको छ – “हाम्रो पहिचान हाम्रै कला–संस्कृतिमा छ।”

*कलाकार सुनेना ठाकुरको प्रयास

यस कलालाई जीवन्त बनाउने श्रेय जान्छ, जनकपुरकी चर्चित कलाकार सुनैना ठाकुर लाई। उनी विगत एक दशकदेखि मिथिला चित्रकला लाई राष्ट्रिय तथा अन्तर्राष्ट्रिय मंचमा चिनाउने अभियानमा लागेकी छिन्। उनको कलाले जापान, अमेरिका, जर्मनी, भारत लगायतका देशमा प्रदर्शनी पाइसकेको छ।

उनको शब्दमा, “हामीले जे पहिरन्छौं, जसरी बोल्छौं, त्यो नै हाम्रो कलाको स्वरूप हो। अब कला हेर्न मात्रै होइन, बोक्न र व्यवहारमा उतार्नुपर्ने बेला आएको छ।”

*पर्यटन, रोजगारी र उद्यमशीलताको स्रोत

मिथिला पेन्टिङ्गले मधेश प्रदेशको पर्यटनमा उल्लेखनीय योगदान दिन सक्छ। बिदेश जाने युवाहरूलाई उद्यमको बाटो देखाउने, घरेलु महिला दिदीबहिनीहरूलाई स्वरोजगारको अवसर दिने तथा जनकपुरलाई सांस्कृतिक पर्यटनको केन्द्र बनाउने सम्भावना यसले बोकेको छ।

राज्य र स्थानीय सरकारबाट आवश्यक नीति र संरक्षण पाउने हो भने मिथिला चित्रकला ‘स्मरणीय सम्पदा’ मात्र होइन, ‘आर्थिक शक्ति’ बन्ने पक्कापक्की देखिन्छ।